Του Κώστα Σπανού
Εκδότη του Θεσσαλικού Ημερολογίου
Το 2010 κυκλοφόρησε το δίτομο έργο του Χαράλαμπου Π. Συμεωνίδη, Ετυμολογικό Λεξικό των Νεοελληνικών Οικωνυμίων, ένας άθλος στον οποίο συγκεντρώθηκαν όλα τα οικωνύμια (ονόματα των οικισμών) της χώρας μας. Ο όγκος των λημμάτων του λεξικού και η μη παρακολούθηση όλων των δημοσιευμάτων, τουλάχιστο του θεσσαλικού χώρου όπως έχω διαπιστώσει, υπήρξαν αιτία κάποιων λαθεμένων ετυμολογιών. Δεν είναι ώρα να επισημάνω τα λάθη ως προς τα θεσσαλικά οικωνύμια. Θα σταθώ μόνο στο τοπωνύμιο Τσαριτσάνη. Ο λεξικογράφος το ετυμολογεί «προφανώς» από το «σλαβικό Caricane, κάτοικοι ενός τόπου Carica < carb, τσάρος, καίσαρας, πρβ. βουλγαρικό και σερβοκροατικό τοπωνύμιο Carica-Καισαρούπολη».
Επειδή, όμως, το Carica δεν μαρτυρείται σε παλιότερη περίοδο ο Vasmer το ετυμολογεί από το σλαβικό Zarecane, κάτοικοι τόπου που βρίσκεται πίσω από το ποτάμι». Στο τέλος του λήμματος αναφέρει και το τοπωνύμιο Στάριστα (1) το οποίο περιλαμβάνεται στο «χρυσόβουλο του Ανδρονίκου Κομνηνού» (!). Το χρυσόβουλο είναι το λεγόμενο του Ανδρονίκου Παλαιολόγου (Μάρτιος 1336) (2) και όχι του Κομνηνού.
Η αναφορά του τοπωνυμίου Στάριτσα στο προαναφερόμενο χρυσόβουλο επαναλήφθηκε και στο χρυσόβουλο του πρίγκιπα Ρουδόλφου Καντακουζηνού (3) του 1730, το οποίο αντέγραψε το λεγόμενο του Παλαιολόγου, διότι το έτος αυτό οι κάτοικοι αποκαλούσαν τον οικισμό τους Τζερνίτζιανη. Ο οικισμός, όπως έχω γράψει (4) σε άλλο σχετικό άρθρο μου, ήδη από το 1520 αναφέρεται ως Τζερνίτζιανη στην πρόθεση 401 του Μεγ. Μετεώρου, (5) Τζαρνίτζανη το 1602 και Τζιαρνίτζιανη το 1707 στις προθέσεις 84 και 44 της Μονής του Σπαρμού. (6)
Είναι γνωστό ότι στην περιοχή των Τρικάλων και των Σταγών εγκαταστάθηκαν Σέρβοι, την περίοδο 1348-1393, αλλά στις άλλες περιοχές μας δεν έχουμε αναφορές για εγκατάστασή τους. Ποιοι, λοιπόν, έδωσαν το σλάβικο όνομα Carica (Καισαρούπολη) σε έναν μικρό οικισμό; Πώς και δεν έδωσαν αυτό το όνομα στα Τρίκαλα, στην πρωτεύουσα του ελληνοσερβικού κράτους και βρήκαν το χωριουδάκι στην ελασσονίτικη πεδιάδα και άλλα δύο στην Ήπειρο (Τσαρίτσανη της Δωδώνης, τέως Πλατάνια) και στο Στεφανοβίκειο (Παιλιοτσαρίτσανη);
Και ενώ δεν διαθέτουμε μαρτυρία για εγκατάσταση Σλάβων στην περιοχή της Τσαριτσάνης, γνωρίζουμε ότι στην περιοχή της παραχείμαζαν πολλές οικογένειες βλαχόφωνων. Αυτοί, πιστεύω πως έδωσαν το όνομα του οικισμού καθώς στο λεξιλόγιό τους υπάρχει η λέξη τσερνίτσου (μαύρη μουριά). Από τη λέξη τσερνίτσου με την προσθήκη της κατάληξης -ιανή, την οποία φέρουν μερικά θεσσαλικά τοπωνυμία (Ράψανη, Σμόλιανη. Νιβόλιανη, Σελίτσιανη, Τοπόλιανη) προέκυψε το τοπωνύμιο Τσερνίτσανη-Τζερνίτζανη, το οποίο, με τη συμβολή των λογίων της περιοχής του 18ου, έγινε Τζαριτζάνη και Τσαριτσάνη, όπως το βλέπουμε στις σελίδες του κώδικα 220 της Ολυμπιώτισσας.
Σημειωτέον ότι και στην απογραφή των Οθωμανών του 1506 ο οικισμός των 27 οικογενειών αναφέρεται ως Cernicani με άλλο όνομα Kiliselu (οικισμός με εκκλησίες). (7) Το γεγονός ότι στην απογραφή του 1570, μεταξύ των φόρων υπέρ του τιμαριούχου, δεν αναφέρεται ο φόρος των κουκουλιών (της σηροτροφίας) δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχε έστω μία μαύρη μουριά στην περιοχή, από την οποία οι βλαχόφωνοι ονόμασαν τον οικισμό. Το παράδειγμα των τοπωνυμίων Κερασιά, Κυδωνιά, Συκιά, Κρανιά δείχνουν ότι και ένα δέντρο αρκεί να δώσει ένα τοπωνύμιο. Η βλάχικη λέξη τσερνίτσου έχει ως βάση τη σλαβική λέξη cern που σημαίνει μαύρος. Τρία χλμ. δυτικά της Ελασσόνας ο οικισμός Αγιονέρι λεγόταν Τσερνίλο και στη Δεσκάτη μία βαλανιδιά με σκουρόχρωμο κορμό τη λέμε τσέρο.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Χαράλαμπος Π. Συμεωνίδης, ό. π. τόμος Β΄, σ. 1375.
2. Ευάγγ. Σκουβαράς, Ολυμπιώτισσα, ΚΕΜΝΕ, Αθήναι 1967, σ. 496.
3. Ευάγγ. Σκουβαράς, ό. π., σ. 521.
4. Κώστας Σπανός, «Συμβολή στην ερμηνεία του τοπωνυμίου Τσαριτσάνη», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 34 (1998) 157-160.
5. Κώστας Σπανός, «Οι θεσσαλικοί οικισμοί και τα ονόματα των αφιερωτών τους στην πρόθεση 401 του Μεγ. Μετεώρου (1520-1540)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 43 (2002) 121, αρ. 202.
6. Ευάγγ. Σκουβαράς, ό. π., σ. 300, 251.
7. Michiel Kiel (μετ. Σταυρούλα Σδρόλια), «Πληθυσμός και παραγωγή επτά οικισμών της Ελασσόνας το 1570 (…)», )», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 66 (2014) 13-14.
www.thessaliko.gr [Ελευθερία, 15.2.2022].