Πέρα από τις προφορικές μαρτυρίες των οικείων μας, τις οποίες όλοι μας κατά καιρούς έχουμε ακούσει και με βάση τις οποίες προσπαθούμε να αναπλάσουμε νοερά τα γεγονότα, οι οπτικές προσλήψεις που έχουμε για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν διαμορφωθεί από την πανταχού παρούσα φωτογραφία, περισσότερο όμως -και πάντως πιο ζωηρά- από την κινούμενη εικόνα, μέσα από τις επικές του αναπαραστάσεις στον κινηματογράφο ή μέσα από ντοκιμαντέρ που έχουν ως πρώτη ύλη τους ντοκουμέντα σε ασπρόμαυρο φιλμ, γυρισμένα σχεδόν πάντοτε στην Ευρώπη ή σε “εξωτικά” θέατρα πολέμου. Πολύ δύσκολα θα μπορούσαμε να φανταστούμε ένα σχετικό ντοκιμαντέρ που έχει ως πρωταγωνιστές εμάς (δηλαδή τους οικείους/προγόνους μας) και ως τόπο της τραγωδίας τον τόπο μας.
Μια τέτοια περίπτωση αποτελεί το φιλμ που βρίσκεται αναρτημένο στην ιστοσελίδα των Imperial War Museums και έχει τον τίτλο “WITHDRAWAL FROM GREECE” (Αποχώρηση από την Ελλάδα). Στην περιγραφή του διαβάζουμε: “Unedited footage covering the British withdrawal from Greece” (Αμοντάριστο υλικό που καλύπτει την αποχώρηση των Βρετανών από την Ελλάδα). Η μοναδικότητά του έγκειται στο γεγονός ότι, στα 10 λεπτά της διάρκειάς του, ανάμεσα σε άλλα πολύ ενδιαφέροντα, παρακολουθούμε σκηνές με τον βομβαρδισμό της Ελασσόνας από τη Luftwaffe τις ημέρες του Πάσχα του 1941, καθώς και με τις καταστροφές που αυτός επέφερε στην πόλη. Η στιγμή του βομβαρδισμού έχει κινηματογραφηθεί από τους πρόποδες των λόφων μεταξύ Αγίας Μαρίνας και Τσαριτσάνης, κάπου κοντά στο εξωκλήσι του Αγίου Νικολάου (Νικολόπουλου). Άλλες πληροφορίες πέρα από τον γενικό τίτλο και τη γενική περιγραφή δεν υπάρχουν στο συγκεκριμένο αρχείο των Imperial War Museums. Ωστόσο, στην ιστοσελίδα του Australian War Memorial εντοπίζουμε ένα τρίλεπτο φιλμ (το οποίο, όμως, δεν διατίθεται διαδικτυακά), με τίτλο “Greece, air raid on Elasson” και περιγραφή “On 15 April 1941 the German Luftwaffe bombed the Greek town of Elasson at that time Headquarters of General Sir Thomas Blamey’s 1 Anzac Corps” (Ελλάδα, αεροπορική επιδρομή στην Ελασσόνα .
Στις 15 Απριλίου 1941 η γερμανική Luftwaffe βομβάρδισε την ελληνική κωμόπολη της Ελασσόνας, τότε έδρα της Διοίκησης του στρατηγού σερ Thomas Blamey, του 1ου Σώματος των Anzac) (σημ. δηλαδή των Αυστραλών και Νεοζηλανδών που μάχονταν με τις βρετανικές δυνάμεις). Ως δημιουργός του φιλμ αναφέρεται ο Αυστραλός κινηματογραφιστής Damien Parer. [Ο Damien Parer μετά την Ελλάδα κάλυψε τις επιχειρήσεις στον Ειρηνικό και μάλιστα η δουλειά του εκεί κέρδισε το 1943 το Όσκαρ καλύτερου ντοκιμαντέρ. Έχασε τη ζωή του κινηματογραφώντας την πρώτη γραμμή του Ειρηνικού το Σεπτέμβριο του 1944.] Το συγκεκριμένο φιλμ από την Ελλάδα είναι, όπως προαναφέρθηκε, αμοντάριστο, με συνέπεια να μην υπάρχει απαραίτητα τοπική ή χρονική συνοχή ανάμεσα στα πλάνα. Τα περισσότερα από τα πλάνα αυτά έχουν κατά καιρούς χρησιμοποιηθεί είτε στα “Επίκαιρα” της εποχής (newsreels), που προβάλλονταν στους κινηματογράφους εν είδει δελτίου ειδήσεων, είτε σε μεταγενέστερα ντοκιμαντέρ-αφιερώματα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (βλ. σχετικά βίντεο του British Pathe στα σχόλια). Η συγκεκριμένη εκδοχή των Imperial War Museums, αν και συγκεχυμένη από πλευράς αφήγησης, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, μιας και διαθέτει ολοκληρωμένα πλάνα και πολύ καλή ποιότητα εικόνας. Σαν να παρακολουθεί κανείς ασπρόμαυρη πολεμική ταινία της δεκαετίας του ’40 ή του ’50, η οποία όμως είναι, δυστυχώς, πέρα για πέρα αληθινή -και αφορά εμάς και τον τόπο μας.
[Πιο κάτω καταγράφω τα σημεία που, κατά τη γνώμη μου, παρουσιάζουν ιδιαίτερο τοπικό ενδιαφέρον, συνοδευόντάς τα από μια περιγραφή του τι βλέπουμε (με κάθε επιφυλαξη, φυσικά)]
-WITHDRAWAL FROM GREECE-
0:24 Διέλευση στρατιωτικών οχημάτων με φόντο τον Όλυμπο και αντίσκηνα πάνω στον δρόμο Ελασσόνας-Σαρανταπόρου (Λυκούδι;).
0:45 Πλάνα από τον παλιό δρόμο Σαρανταπόρου-Σερβίων.
1:35 Φορτηγά στο Σαραντάπορο.
-Ακολουθούν σκηνές στην περιοχή Σερβίων-Κοζάνης-
4:13 Γυναίκες επιδιορθώνουν τους δρόμους (περιοχή Σερβίων).
5:34 Οπισθοχώρηση Βρετανών, αμάχων και ελληνικού στρατού μέσα στα Σέρβια.
6:23 Βομβαρδισμός δρόμου στο πέρασμα του Σαρανταπόρου.
6:30 Στούκας σε κάθετη εφόρμηση στην πεδιάδα του Σαραντάπορου, δίπλα στον Τιταρήσιο (στο βάθος διακρίνονται τα βουνά της Τσαριτσάνης).
6:45 Αεροπλάνα αφήνουν δύο βόμβες πάνω από την Ελασσόνα.
7:00 Ο κάμεραμαν παρακολουθεί ένα σμήνος Στούκας (18 συνολικά) στον ουρανό.
7:40 Βόμβες πέφτουν στα περίχωρα και μέσα στην πόλη της Ελασσόνας.
8:07 Επιστροφή στον βομβαρδισμό του δρόμου στο πέρασμα του Σαρανταπόρου.
8:39 Η Ελασσόνα χάνεται μέσα σε ένα σύννεφο καπνού και σκόνης.
8:50 Ένα ντόπιος άνδρας που βρίσκεται κοντά στον κάμεραμαν καλύπτεται κάτω από ένα δέντρο.
9:03 Νέο κύμα βομβών μέσα στην πόλη της Ελασσόνας (αυτή τη φορά η λήψη είναι κοντινότερη). Τρία φορτηγά που κινούνται με κατεύθυνση την Τσαριτσάνη, ακινητοποιούνται κοντά στο εικονοστάσι, στο ύψος της Αγίας Μαρίνας.
9:30 Τέσσερις γυναίκες (η μία με ένα μωρό στην αγκαλιά) καταφθάνουν αναστατωμένες (αλλά μάλλον ανακουφισμένες) στη θέση που βρίσκεται ο κάμεραμαν.
9:40 Σκηνές από την περιοχή και την πόλη των Σερβίων, όπου, μαζί με τις βρετανικές δυνάμεις, διακρίνονται άμαχοι και Έλληνες στρατιώτες να μετακινούνται νότια.
10:17 Τα αποτελέσματα του βομβαρδισμού της Ελασσόνας: ένας ντόπιος άνδρας και άλλοι με στρατιωτικές στολές (εθνοφύλακες;) μέσα σε χαλάσματα, σε οικόπεδο μεταξύ του Δημαρχείου και του παλιού κτιρίου του ΟΤΕ (ίσως εκεί που σήμερα βρίσκεται το πάρκινγκ του Δημαρχείου;). Πίσω διακρίνονται βρετανικά φορτηγά να διασχίζουν τον δρόμο (την οδό 6ης Οκτωβρίου) και στο βάθος, με εμφανείς ζημιές από τις βόμβες, η πίσω όψη του σπιτιού που σήμερα στεγάζεται το καφέ Mikel.
10:28 Κοντινό πλάνο του ίδιου σπιτιού -στο βάθος διακρίνεται η Παναγία στο Βαρόσι.
10:34 Εικόνες βιβλικής καταστροφής από το κέντρο της Ελασσόνας (ίσως πρόκειται για το ίδιο οικόπεδο που προαναφέρθηκε, τραβηγμένο από την απέναντι πλευρά).
10:40 Σέρβια: άμαχοι προσπαθούν να διαφύγουν νότια, μαζί με τις βρετανικές δυνάμεις που υποχωρούν.
11:07 Κοντινά πλάνα από ένα καταρριφθέν γερμανικό αεροπλάνο (ίσως μεταξύ Τυρνάβου-Λάρισας;).
11:35 Μια ηλικιωμένη γυναίκα πλέκει στον δρόμο κοιτάζοντας με λυπημένο βλέμμα τα διερχόμενα οχήματα.
Μπορείτε να παρακολουθήσετε το φiλμ στη σελίδα των IWM, στο παρακάτω link: